ابن‌کال ابوعبدالله محمد بن محمد بزاز حلیاِبْنِ کال، ابوعبدالله محمد بن محمد بن هارون بزّاز حِلّی ( ذیحجه ۵۱۵ - ذیحجه ۵۹۷/ فوریه ۱۱۲۲ - سپتامبر ۱۲۰۱)، مقری، محدّث و مفسّر امامی است. ۱ - شهرتشهرت او در برخی از منابع [۱]
ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، ج۱، ص۲۳، قم، چاپخانه علمیه.
[۳]
محمد ابن نقطه، الاستدراک، ج۱، ص۲۱۳، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
به صورت «ابن الکیال» و گاه به شکلهای محرّف «ابن الکمال» و «ابن الکامل» ضبط شده است. [۵]
محمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۳۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
[۶]
آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱، ص۲۸۷- ۲۸۸، قرن ۶، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
از آن‌جا که وی برای گذران زندگی به پیشه بزازی می‌پرداخته به «بزاز» نیز شهرت یافته است. [۷]
محمد ذهبی، المختصر المحناج الیه من تاریخ ابن دبیثی، ج۱، ص۷۰، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۲ - مذهبدر منابع قدیم‌تر به مذهب او اشاره‌ای نرفته است، اما برخی منابع متأخر شیعی او را در زمره امامیه شمرده‌اند، و قراینی بر این امر گواهی دارد. وی در بغداد به دنیا آمد و در حلّه پرورش یافت. سپس ۳ - مشایخ حدیثبرای کسب علم به بغداد بازگشت و در آن‌جا از ابوالعلاء همدانی، ابوالکرم شهرزوری، سبط خیاط و دَعوان بن علی جُبّی قرائت آموخت و از جمعی از مشایخ استماع حدیث کرد. پس از آن به حلّه بازگشت و به تعلیم قرائت و حدیث پرداخت. [۹]
عبدالعظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۱، ص۴۰۳-۴۰۴، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م.
[۱۰]
علی ابن ساعی، الجامع المختصر، ج۹، ص۷۲، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۵۳ق/ ۱۹۳۴م.
[۱۱]
محمد ذهبی، المختصر المحناج الیه من تاریخ ابن دبیثی، ج۱، ص۷۰، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
ابن کال همچنین در موصل از یحیی ابن‌سعدون قرطبی قرائت و حدیث فرا گرفت. [۱۲]
عبدالعظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۱، ص۴۰۳-۴۰۴، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م.
[۱۳]
محمد ذهبی، المختصر المحناج الیه من تاریخ ابن دبیثی، ج۱، ص۷۰، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
علاوه بر این‌ها، از نظام الشرف ابوالحسن عریضی، علی بن عبدالسید بن صباغ و فضل بن سهل اسفراینی نیز استفاده کرده است. [۱۴]
ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، ج۱، ص۲۳، قم، چاپخانه علمیه.
[۱۵]
عبدالعظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، ج۱، ص۴۰۳-۴۰۴، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م.
۴ - شاگردان و راویاناز جمله شاگردان و راویان وی ورام بن ابی فراس، ابوالحسن علی ابن خیاط، شریف محمد بن عمر داعی و ابن دبیثی را می‌توان نام برد. شخص اخیر ابن کال را در واسط و حلّه ملاقات کرده و قرائات دهگانه را نزد وی خوانده است. [۱۶]
محمد ذهبی، المختصر المحناج الیه من تاریخ ابن دبیثی، ج۱، ص۷۰، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۱۷]
محمد ابن جزری، النشر، ج۱، ص۹۲، به کوشش علی محمد ضیاع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد.
[۱۸]
حسن صاحب معالم، «الاجازة الکبیرة»، ج۱۰۶، ص۲۳، بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
[۱۹]
محمد ذهبی، معرفة القراء الکبار، ج۲، ص۵۴۳، به کوشش محمد سید جاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
وی همچنین از مشایخ‌ِ اجازه محمد بن جعفری مشهدی بوده است. [۲۰]
حسن صاحب معالم، «الاجازة الکبیرة»، ج۱۰۶، ص۲۳، بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
ابن کال به عنوان حلقه‌ای مؤثر در سلسله انتقال قرائات جای دارد. او افزون بر قرائات مشهور به قرائات شاذ نیز توجه داشته است. [۲۱]
محمد ذهبی، معرفة القراء الکبار، ج۲، ص۵۴۳، به کوشش محمد سید جاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
[۲۲]
محمد ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ج۲، ص۲۵۶، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
۵ - آثاردر اجازه صاحب معالم [۲۳]
حسن صاحب معالم، «الاجازة الکبیرة»، ج۱۰۶، ص۲۳، بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
نام ۳ اثر از او آمده است که نسخه‌ای از آن‌ها در دست نیست: مختصر التبیان فی تفسیر القرآن، متشابه القرآن، اللحن الخفی و اللحن الجلی.۶ - وفاتابن کال سرانجام در حلّه وفات یافت. [۲۴]
محمد ذهبی، المختصر المحناج الیه من تاریخ ابن دبیثی، ج۱، ص۷۰، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۷ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، قرن ۶، به کوشش علی نقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م. (۲) محمد ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م. (۳) محمد ابن جزری، النشر، به کوشش علی محمد ضیاع، قاهره، کتابخانه مصطفی محمد. (۴) علی ابن ساعی، الجامع المختصر، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۵۳ق/ ۱۹۳۴م. (۵) علی ابن طاووس، التحصین، به کوشش محمد انصاری، بیروت، ۱۴۱۰ق/ ۱۹۸۹م. (۶) محمد ابن نقطه، الاستدراک، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۷) محمد حر عاملی، امل الامل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق. (۸) محمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. (۹) محمد ذهبی، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۱۰) محمد ذهبی، المختصر المحناج الیه من تاریخ ابن دبیثی، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۱۱) محمد ذهبی، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م. (۱۲) حسن صاحب معالم، «الاجازة الکبیرة»، بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م. (۱۳) عبدالعظیم منذری، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م. (۱۴) ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر، قم، چاپخانه علمیه. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌کال»، ج۴، ص۱۶۶۶. |